Mijn kleindochter is onlangs 7 jaar geworden. Voor haar verjaardag kreeg ze van haar ouders een 'slim horloge'. Haar ouders, haar moeder (31) is mijn dochter, kunnen nu zien waar zij precies is. Ook kan mijn kleindochter via dat horloge telefonisch contact opnemen met haar ouders en met anderen die in de lijst van vertrouwde contactpersonen staan. Wat moet ik hier nu van vinden? Marco M.
Kunstmatige intelligentie (AI) is inmiddels ons dagelijks leven binnengeslopen. Ongemerkt maken we al vaak gebruik van AI. Maar wat als je dat nu eens heel bewust doet? Wat als je bijvoorbeeld ChatGPT inzet om een dergelijke vraag te beantwoorden?
Hoewel ik (vind ikzelf) prima in staat ben om mijn eigen afwegingen te maken, vond ik het een leuke uitdaging om te zien hoe een AI zou reageren. Geeft kunstmatige intelligentie mij andere inzichten? Hieronder het antwoord van ChatGPT op bovenstaande vraag.
Het antwoord van ChatGPT
Het feit dat je kleindochter op haar zevende verjaardag een 'slim horloge' heeft gekregen waarmee haar ouders haar kunnen volgen en waarmee ze in contact kan blijven met vertrouwde personen, roept vanzelfsprekend allerlei gevoelens en vragen op. Het is een ontwikkeling die op het eerste gezicht misschien wat ongemakkelijk aanvoelt, zeker wanneer je het vergelijkt met de tijd waarin jouw dochter opgroeide – een tijd waarin technologie een veel beperktere rol speelde in het dagelijkse leven van jonge kinderen, en waarin het ouderlijk toezicht meer berustte op vertrouwen, routine en sociale structuren dan op digitale hulpmiddelen.
Laten we beginnen bij de voordelen van een dergelijk apparaat. Het slimme horloge biedt een gevoel van veiligheid voor zowel kind als ouder. In een wereld die steeds drukker en complexer wordt, waarin kinderen al op jonge leeftijd deelnemen aan activiteiten buiten het gezichtsveld van hun ouders – van speelafspraakjes tot buitenschoolse sportlessen – kan het geruststellend zijn om te weten waar je kind zich bevindt. Het horloge fungeert als een soort digitale navelstreng: niet tastbaar, maar altijd aanwezig. Voor je kleindochter betekent het dat ze, ook al is ze fysiek niet bij haar ouders, hen altijd kan bereiken als ze zich ongemakkelijk voelt of hulp nodig heeft. In dat opzicht is het een hulpmiddel dat zelfstandigheid kan ondersteunen, mits het goed gebruikt wordt. Bovendien biedt het ouders de kans om los te laten zonder zich geheel machteloos te voelen – een tussenweg tussen volledige controle en volledige vrijheid.
Tegelijkertijd roept zo’n technologische ingreep ook belangrijke vragen op over vertrouwen, privacy en ontwikkeling. In de tijd dat jouw dochter opgroeide – eind jaren negentig en begin jaren 2000 – bestonden dit soort hulpmiddelen eenvoudigweg niet. Ouders vertrouwden op vaste afspraken: “Na school kom je direct naar huis,” of: “Als je bij een vriendje gaat spelen, bel je even.” Kinderen leerden hierdoor zelfstandig te navigeren in hun omgeving, zelf verantwoordelijkheid te nemen, en risico’s in te schatten. Het ontbreken van constante digitale controle maakte dat kinderen zich vrijer konden bewegen, al betekende dat soms ook dat ouders zich zorgen maakten of even moesten wachten in onzekerheid. Maar precies in die onzekerheid groeide bij zowel ouder als kind een vorm van vertrouwen: het vertrouwen dat het kind het redt, en het vertrouwen van het kind dat het altijd op zijn ouders kon rekenen, zelfs zonder technologische lijntjes.
De keerzijde van het slimme horloge is dat het dit natuurlijke proces van leren loslaten en zelfredzaamheid mogelijk ondermijnt. Als een kind weet dat het altijd gevolgd wordt, kan dat op termijn leiden tot een gevoel van permanent toezicht. De vraag is of dat bevorderlijk is voor de ontwikkeling van autonomie. Vertrouwen krijgt dan een andere lading: niet meer gebaseerd op het idee “ik vertrouw erop dat jij het goed doet”, maar eerder op “ik vertrouw op de technologie om je te kunnen volgen.” Dat is een subtiel maar belangrijk verschil. Zeker bij jonge kinderen is het van belang dat ze leren vertrouwen op hun eigen inschattingsvermogen en leren omgaan met onzekerheid – vaardigheden die essentieel zijn voor een gezonde emotionele en sociale ontwikkeling.
Daar komt bij dat technologie, hoe handig ook, altijd afhankelijk is van de manier waarop zij wordt gebruikt. Als het slimme horloge dienstdoet als een hulpmiddel om communicatie makkelijker te maken, in noodgevallen bereikbaar te zijn, en het kind juist meer vrijheid te geven (bijvoorbeeld om zelfstandig naar school te lopen of bij een vriendje te spelen), dan kan het een waardevolle toevoeging zijn. Wordt het echter een middel om elk moment van de dag controle uit te oefenen – waarbij het kind voortdurend moet uitleggen waar het is, waarom het ergens is en met wie – dan kan het eerder verstikkend dan bevrijdend werken.
Ook moeten we ons realiseren dat het installeren van dit soort technologieën op jonge leeftijd kinderen ook al vroeg in aanraking brengt met het idee van surveillance. Ze groeien op in een wereld waarin het normaal is dat je gevolgd wordt – door je ouders, door apps, door digitale systemen. Dat is een fundamentele verandering ten opzichte van de jeugd van jouw dochter, waarin privacy vanzelfsprekender was en waarin kinderen zich onbespied konden ontwikkelen. Dat roept vragen op over de lange termijn: leren kinderen nog wat het betekent om alleen te zijn met hun gedachten, zonder dat iemand meekijkt? Leren ze nog intuïtief inschatten of iets veilig is of niet, of vertrouwen ze daarvoor volledig op technologie?
Tegelijkertijd is het belangrijk om ook niet te vervallen in nostalgie. De wereld is veranderd. De risico’s waarmee kinderen vandaag de dag geconfronteerd worden, verschillen op belangrijke punten van die in de jaren negentig. Verkeer is drukker, sociale structuren zijn losser, en kinderen hebben soms minder speelruimte in de fysieke wereld dan vroeger. Ouders hebben vaak beide een drukke baan en kunnen niet altijd zelf brengen en halen. In die zin is het begrijpelijk dat ouders grijpen naar hulpmiddelen die hen helpen hun kind veilig te laten opgroeien binnen de realiteit van vandaag. De uitdaging is dan ook niet om technologie volledig te omarmen of volledig af te wijzen, maar om die bewust en met mate in te zetten.
Wat jij hier nu van moet vinden, is dus afhankelijk van jouw waarden en visie op opvoeden. Misschien herken je in het gebruik van het horloge een vorm van liefde en zorg, een manier van ouderschap die probeert het kind veiligheid te bieden in een onvoorspelbare wereld. Misschien zie je er ook een risico in, dat we kinderen te vroeg afhankelijk maken van technologie en ze te weinig ruimte geven om zelf te leren en te groeien. Beiden kunnen waar zijn. Wat belangrijk is, is dat we blijven nadenken over wat we kinderen willen meegeven: niet alleen veiligheid, maar ook vertrouwen; niet alleen bereikbaarheid, maar ook vrijheid; niet alleen bescherming, maar ook weerbaarheid.
Uiteindelijk is het gesprek hierover – tussen generaties, tussen ouders en grootouders, tussen technologie en opvoeding – minstens zo belangrijk als de technologie zelf. Want in die gesprekken wordt zichtbaar waar het echt om gaat: hoe we kinderen helpen opgroeien tot mensen die zichzelf kennen, de wereld begrijpen en zowel met als zonder technologie hun weg weten te vinden.
Naschrift
Een bijzonder grappig feit wil ik jou als lezer niet onthouden. ChatGPT kan ook afbeeldingen maken, dus vroeg ik deze AI:
“Maak een fotorealistische afbeelding (...) dat bij dit bericht past. Toon een willekeurig meisje van 7 jaar dat op straat contact zoekt met haar ouders via haar smartwatch. Je ziet op de achtergrond heel veel kinderen spelen op een speelplek. Maak er een vooral leuk tafereel van.”
Het eerste resultaat was bijzonder lachwekkend:
Dus ik gaf mijn reactie: “Deze afbeelding klopt niet want het kind heeft nu drie handen. Bovendien is het horloge veel te groot en draag je een horloge om de linker pols.”
Dit was het nieuwe resultaat:
Ook die was niet naar tevredenheid. Dus ik probeerde: “Nu houdt het kind het horloge in haar handen. Creëer een afbeelding waarbij ze een Apple Watch om haar pols heeft, zonder directe interactie.”
Zou de bewuste verandering van "smartwatch" naar "Apple Watch" een ander beeld laten zien? De afbeelding die ik vervolgens kreeg, staat bovenaan dit artikel en ook hieronder. Hoewel de afbeelding er op het eerste gezicht goed uitziet, vraag je je toch af: waar is haar linkerhand?
Om een nog verder verbeterde afbeelding kon ik niet meer vragen. Op mijn scherm verscheen de volgende mededeling:
Je hebt de limiet van het Free-plan voor GPT-4o. bereikt
Je hebt GPT-4o nodig om door te gaan met deze chat omdat er afbeeldingen worden gebruikt. Je limiet wordt gereset na xx:xx.
Vanzelfsprekend liet de notatie xx.xx de tijd zien. Ik heb de tijdsnotatie bewust geanonimiseerd.
Het toont in ieder geval aan dat de prompt (de opdracht die je de AI geeft) van essentieel belang is voor het resultaat. De vraag mag dan ook gesteld worden: hoe zou het antwoord op de eerste vraag zijn geweest wanneer deze prompt anders was geformuleerd? Wat zijn de mogelijke gevaren van een bepaalde prompt? Lees daarom het achtergrondartikel Wanneer AI te slim wordt dat dieper ingaat op het gevaar van de formulering van opdrachten aan AI-systemen. Om het artikel te lezen, dien je lid te zijn van HCC en als zodanig op deze website te zijn ingelogd (klik daarvoor indien van toepassing in het menu rechtsboven op Inloggen). Nog geen HCC-lid? Word nu lid en kies je welkomstgeschenk!
Disclaimer
Voor zowel het antwoord op de vraag als het creëren van de afbeeldingen werd gebruikgemaakt van GPT-4o. Auteur Marco Mekenkamp is eindredacteur van het magazine PC-Active dat elke twee maanden verschijnt. Dit magazine is te koop in de winkel. Leden van HCC krijgen het zes keer per jaar thuisgestuurd als onderdeel van het HCC-lidmaatschap.
